Ο Πλάτων ερμήνευσε την
πραγματικότητα με τη θεωρία των ιδεών και πρέσβευε ότι ο κόσμος, όπως γίνεται
αντιληπτός μέσω των αισθήσεων, αποτελεί είδωλο ή αντανάκλαση των αληθινών όντων,
που είναι οι ιδέες. Ο ποιητής –με την ευρεία έννοια ο καλλιτέχνης– λειτουργεί
ως μιμητής και αντιγράφει τον κόσμο της πραγματικότητας, δηλαδή τα είδωλα των
ιδεών. Άρα βρίσκεται ‘τρίτος ἀπό τῆς ἀληθείας’. Ως εκ τούτου ο ποιητής,
δημιουργεί παραπλανητικές αποτυπώσεις του κόσμου, δεν μπορεί να θεωρηθεί
έγκυρος διαμεσολαβητής της αλήθειας και εξορίζεται από την ‘Πολιτεία’
του Πλάτωνα. Όπως επισημαίνει ο ίδιος, η φιλοσοφία είναι η μόνη οδός που μπορεί
δια του ορθού λόγου να καταδείξει την αλήθεια. Έτσι οι πολίτες θα οδηγηθούν
προς την άσκηση της αρετής, γεγονός που συνιστά θεραπεία των ιδίων αλλά και της
πόλης.
Στον Wittgenstein συναντούμε την
ιδέα ότι ο άνθρωπος σε κάθε εποχή δέχεται ως αλήθεια την πραγματικότητα που
κατασκευάζουν και μεταβιβάζουν με τη διαμεσολάβηση της γλώσσας ‘εξουσίες’,
που η κοινωνία και η ιστορία καθορίζουν. Αυτή η κατασκευασμένη -πριν από
μας για μας- πραγματικότητα ποια σχέση έχει άραγε με την αλήθεια;
Ταυτόχρονα στον ψυχισμό του καθενός
μας εγγενείς προδιαθέσεις, ορμές των ενστίκτων, συναισθήματα και πάθη
συμπεριφέρονται ως εξουσίες που κινητοποιούν το άτομο σε σκέψεις
και δράσεις. Αυτές, σε διαλεκτική σχέση με το περιβάλλον διαμορφώνουν τα
βιώματα και τις εμπειρίες μας, τα υλικά για τη δημιουργία της δικής μας
αλήθειας. Είναι, όμως, αλήθεια των βιωμάτων και των εμπειριών η πραγματικότητα;
Ή πάλι βρισκόμαστε ‘Τρίτοι από της Αληθείας’; Μέσα σε μια ψευδαίσθηση,
όπου ο καθένας από εμάς, σαν καλλιτέχνης, κατασκευάζει τη δική του
αλήθεια, την προσωπική του αφήγηση, μορφοποιεί τα έργα τέχνης του,
συνθέτει το δικό του ποίημα; Και ζει διαρκώς (σ)τις δικές του
συγκινήσεις, ‘εξόριστος’ από κάθε Πολιτεία ιδανική; Με το χρόνο να κυλά
αδυσώπητα. Το σωρό των λαθών να πληθαίνει. Και του τέλους τη βεβαιότητα να
πλησιάζει αμείλικτη. Ποιος την αντέχει αυτήν την αλήθεια;
Μήπως είναι καιρός να αναρωτηθούμε,
να οραματιστούμε για τα «καθόλου», τα πράγματα με γενική ισχύ –η ποίηση,
άλλωστε, ως φιλοσοφότερον της ιστορίας, προσφέρεται γι’ αυτό - να δώσουμε νέο
νόημα στα πράγματα και να ιεραρχήσουμε ανάγκες, αξίες, επιθυμίες αναλαμβάνοντας
την ευθύνη της αλλαγής τους; Και να θέσουμε απορίες σε συλλογικό και σε ατομικό
επίπεδο. Πώς μπορεί στις μέρες μας να οριστεί η Αλήθεια; Η σωφροσύνη; Ποια
ηθικά ενεργήματα συνιστούν την Αρετή; Ποια έννοια μπορεί να πάρει σήμερα το
Αγαθό; Πώς εφευρίσκει κάποιος τη γλυπτική του μέτρου; Πώς φανταζόμαστε τις
ιδανικές Πολιτείες του μέλλοντος; Τι χαρακτήρα να προσδώσουμε στην Αγωγή των
νέων; Αλλιώς, ας ζήσουμε στην τεχνητή αλήθεια μας, που θα γίνεται κάθε στιγμή η
καταδίκη μας κι εμείς θα μένουμε κατάδικοί της…
